MADDE DÖNGÜLERİ

Doğada bulunan canlılar ve cansızlar birbiri ile etkileşim halinde bulunmaktadırlar.

Canlıların yaşamının devamlılığı madde döngüleri ile gerçekleşmektedir.

Bir maddenin doğada bir taraftan tüketilerek, diğer taraftan üretilmesine madde döngüsü denir.

Madde döngülerinden su, karbon, oksijen, azot döngüsünü incelenecek.

A- Su Döngüsü

                                                     Su Döngüsü

• Su canlıların yaşaması için temel maddedir.
• Doğada su katı, sıvı ve gaz halinde bulunmaktadır.
• Suyun yeryüzü ile gökyüzü arasındaki dolaşmasına su döngüsü denir.
• Yeryüzünden buharlaşan su, atmosferde yoğunlaşarak yeryüzüne yağış olarak geri döner.
• Bitkiler, hayvanlar, fotosentez, terleme, solunum su döngüsünde yer almaktadır.
• Dünyada su miktarı sabittir, buharlaşma atmosferdeki su miktarını artırır, yağışlar atmosferdeki su miktarını azaltır.
• Güneşten gelen ısı enerjisi ile yeryüzündeki sular buharlaşır, bulutları meydana getirir. Bulutlarda oluşan yağış tekrar yeryüzüne inerek döngüyü oluşturur.

B- Oksijen Döngüsü

                                                       Oksijen Döngüsü

• Canlılar oksijen kullanarak solunum yapar.
• Havanın % 21 oranında oksijen bulunmaktadır.
• Solunum sırasında oluşan karbondioksit (CO₂) içerinde oksijen bulunmaktadır.
• Havada bulunan oksijen yanma ve solunum olayında kullanılarak, karbondioksit içinde yer alır.
• Fotosentez olayı ile havaya tekrar oksijen verilir.

C- Karbon Döngüsü

                                                              Karbon Döngüsü

• Karbon canlıların temel elementidir. Karbonhidrat, yağ, protein, DNA'nın yapısında karbon elementi bulunmaktadır.
• Havada %0,03 oranında karbondioksit gazı vardır.
• Karbondioksit (CO₂) molekülü, bitkiler tarafından fotosentezde kullanılır.
• Karbon besinlerin yapısına katılmış olur. Bitkilerden beslenen diğer canlılar besinler yolu ile karbonu vücutlarına alır.
• Solunum sırasında karbonlu bileşikler yakılarak havaya karbondioksit verilmiş olur.
• Karbon döngüsünde fosil yakıtlarda yer alır.
• Fosil yakıtlar milyonlarca yıl önce yaşamış bitki ve hayvan atıklarından oluşmuştur.
• Canlıların yapısındaki karbon kömür, petrol, doğal gazın yapısında bulunur.
• Fosil yakıtların yanması sonucu havaya karbondioksit  verilir.

• Canlıların ölmesi sonucu yapılarında bulunan karbonlu bileşikler, ayrıştırıcı canlılar tarafından tüketilerek karbondioksite  dönüştürülür
• Son yıllarda fosil yakıtların fazla yakılmasından dolayı havadaki karbondioksit miktarı artmaktadır.

D- Azot Döngüsü       

                                                                     Azot Döngüsü

• Havada bulunan azotu canlılar doğrudan kullanamaz.
• Yıldırım, şimşek olaylarıyla ve azot tutucu bakteriler havadaki azotu, azotlu bileşiklere çevrilmesini sağlar.
• Toprağa geçen azotlu bileşikleri bitkiler tarafından kullanılır.
• Besin zinciri ile diğer canlılara aktarılır.
• Canlı atıkları ve canlılar öldüklerinde azotlu bileşikler azot ayrıştırıcı bakteriler tarafından ayrılarak, havaya azot şeklinde geri döner.

E-Madde Döngülerinin Yaşam Açısından Önemi

• Maddeler sadece bir kez kullanılsaydı şimdi tamamen tükenmiş olurdu.
• Madde döngüsü insanlar tarafından bozulmaktadır ve insanlar bundan etkilenecektir.
• Su döngüsü olmasaydı, canlılar kullanacak su bulamazdı.
• Oksijen döngüsü olmasaydı canlılar solunum yapamayarak ölecekti. Bu nedenle ağaçları korumalıyız.
• Karbon döngüsü engellendiğinde atmosferde  CO₂ miktarı artar, bunun sonucu sera etkisi meydana gelir. Sera etkisi sonucu küresel ısınma oluşur.
• Azot döngüsünde meydana gelen bozulmalar sonucu asit yağmurları oluşur.

F- Ozon Tabakası

Ozon tabakası ozon gazından oluşan bir gaz tabakasıdır.

Ozon gazı üç oksijen atomundan oluşan bir moleküldür. O₃ formülü ile gösterilir.

Ozon gazı canlılar için zararlı bir gazdır, fakat güneşten gelen ultraviyole (mor ötesi) ışınları engellediği için yararlıdır.

Atmosferin 20-30 km arasında yoğun olarak bulunmaktadır.

Ozon tabakasının incelme nedenleri

• Buzdolabı, klima, soğutucularda kullanılan CFC (kloroflorokarbon) gazları
• Yangın söndürücülerde kullanılan Halon bileşikleri
• Böcek öldürücü ve dezanfektan maddelerde kullanılan kimyasallar

Not: Ozon tabakasının yok olmasına neden olan bu bileşiklerdeki klor gazıdır.

Ozon tabakasının yok olması insanlara ve diğer canlılara zarar verecektir.

Ozon gazının incelmesini önlemek için daha az sanayi atığı oluşturmalıyız.

CFC ve halon bileşikleri içeren ürünlerin tüketimini azaltmalıyız.